Yaşama hiçbir mani olmamalı şu dünyada. Dilsel ve işitsel yetilerini kullanamayan bireylerin bağlantısının bayramı, Türk İşaret Lisanı Bayramı’ndan konuşalım bugün. Biliyorsunuz ki, dilsel ve işitsel yetilerini kullanamayan bireylerin, dilsel sözler, beden lisanı, karşılıklı etkileşimlerle el hareketleri ve mimiklerini kullanarak anlaştığı bir bağlantı lisanı var. Jest ve mimiklerle tabir edilen bu işaretlerin hepsine birden işaret dili diyoruz.
Türk İşaret Lisanı (TİD), Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde bulunan işitme engellilerinin kullanıldığı bir lisan. Kesin bir başlangıç tarihi bilinmemekle birlikte, birinci bilgilerin 9. Yüzyıldan edinildiği işaret lisanı, 2007’de bayram olarak kabul edilmiş ve Türk İşaret Lisanı Bayramı birinci defa 12 yıl evvel 7 Haziran 2007’de kutlanmıştır.
Bugün biz de bu bayramı, işaret lisanının tarihi seyri ve birkaç kitap önerisi ile kutluyoruz…
Benim 3 kitap teklifim olacak. Siz de bildiğiniz öbür kitapları lütfen bizimle paylaşın…
İşaret lisanının tarihî gelişimi
Haliyle sağır ve dilsizler her vakit kendi ortalarında bir muahede lisanı oluşturdular. Tarih boyunca işaret lisanının her ortaya çıkışı, işitme engellileri bir ortaya getiren bir eğitim kurumunun oluşturulmasıyla gerçekleşmiş. Tarihten notlara bakacak olursak, 1576’da, Girolomo de Cardano, işitme engelli bireylerin kimi soyut kavramları anlatabildiğini fark etmiş; bunun üzerine düşünmüş tarihte bilinen birinci kişi. 1616’da ise, Giovanni Banifaccio birinci sefer işaretleşerek mutabakatın üniversal bir lisan olduğunu savunmuş. 18. Yüzyılda da Filozof Condillac da, işaret lisanının temelinde jestlerden türediği teorisini savunan birinci insandır…
1700’lerin başında işitme engellilerin irtibat için kullandığı işaret lisanı, kendine has bir grameri ile bir lisan olarak kabul edilmiş, eğitim kurumlarının müfredatına da alınmış. 1817’de ise, Thomas Gallaudet, Amerika’da, tarihte yalnızca işitme engellilere eğitim veren, birinci işitme engelli okulunu kurmuştur…
1880’de, dünyada Milano Kongresi’nde işaret lisanı ile eğitimden vazgeçilmiş ve sözel eğitim kullanılmaya başlanmıştır. Fakat 1960’lardan sonra yine dünyada işaret lisanı eğitimi yaygınlaşmıştır…
İşaret lisanının Türkiye’deki seyri
İşaret lisanındaki gelişmelerin Türkiye’deki seyrine baktığımızda, ne o vakit ortaya çıktığı ve geliştiği konusunda bir bilgiye ulaşılamamış. Türk işaret lisanı hakkında bilinen en kesin bilgi, Batı’daki gelişmelerden başka olarak, özgün bir işaret lisanımızın oluşturulmuş olması…
Edinilen en eski bilgiye, Evliya Çelebi’nin notlarından ulaşılıyor. 1500’lerden itibaren Osmanlı’da, mahkemelerde bağlantı sağlama konusunda işitme engelliler misyon alıyor. Sarayda birinci sefer görevlendirilen dilsizler, Fatih Sultan Mehmet periyodunda görevlendirilmiş; Yasal Sultan Süleyman periyodunda ise, sarayda misyonlu kimselerin işaret lisanı bilmesi mecburî kılınmıştır. 17. Yüzyıla gelindiğinde ise, 60 kadar dilsiz, sarayda görevlendirilmiş, işaret lisanıyla anlaşmıştır.
1889’da, Osmanlı’da birinci defa saray dışındaki işitme engellilerin eğitimi için Dilsizler Mektebi açılmış. Bu mektepte hem işaret lisanı, hem de sözel eğitim verilmiştir. Daha yakın tarihe göz attığımızda ise, II. Abdülhamit tarafından kazandırılan Yıldız Sağırlar Okulu, bugün kullanılan işaret lisanının temelini oluşturan birinci kurum. Bugün kullanılan işaret lisanı o zamankinden bir epey farklılaşmış. Lakin bir yandan da, Batı’nın geliştirdiği lisan hiç kullanılmamış. Yani gramer özelliği kazanamamış…
1923’te, İzmir’de engelliler için özel bir eğitim kurumu açılmış ve sözel eğitim verilmiş. 1944’te, Süleyman Gök’ün teşebbüsüyle Sağır, Dilsiz ve Körler Okulu açılmış, 1953’te ise, Ulusal Eğitim Bakanlığı’na devredilmiştir. Bundan sonra artık işitme engellileri konuşturmaya yönelik çalışmalar arttırılmış, Türk İşaret Lisanının kullanımı bırakılarak sözel eğitimin yaygınlaşması hedeflenmiştir.
1984’te ise, TRT, İşitme Özürlüler Haber Bülteni’ni, Türk İşaret Lisanı ile yayımladı. Birinci kere 1995’te, Ulusal Eğitim Bakanlığı, Yetişkinler İçin Türk İşaret Lisanı Kılavuzu yayımladı. Birinci defa 2005’te, Engelliler Kanunu’nun 15. Unsuru uyarınca Türk İşaret Lisanı resmen tanındı ve Türk Lisan Kurumu, Türk İşaret Lisanının geliştirilmesi, sözlüğünün ve lisan bilgisinin hazırlanması için görevlendirildi.
(Türkiye Sağırlar Ulusal Federasyonu)
7-8 Haziran’da, birinci kere Türk İşaret Lisanı Çalıştayı düzenlendi. Bu çalıştayda Türk İşaret Lisanı Parmak Abecesinin, çift elle yapılması, oy çokluğu ile kabul edildi. İşaretler tek tek belirlendikten sonra çeşitli kararlar alındı. Bunlardan biri yapılan teklifle açılış günü olan 7 Haziran’ın Türk İşaret Lisanı Bayramı olması, oy birliği ile kabul edildi…
Günümüzde ise, artık işaret lisanının kullanımı ziyadesiyle ehemmiyet kazandı. Birçok eğitim programı kapsamında işaret lisanı eğitmenleri yetiştiriliyor. Haber kanallarında, cümbüş programlarında, siyasalların halka seslenişinde, toplu gösterimlerde, kısacası pek çok yerde işaret lisanı tercümanları hazır bulunuyor.
Teknolojinin giderek gelişmesiyle Türk İşaret Lisanına has uygulamalar da, işitme engelliler ortasında ve onlarla irtibatta kaliteyi artırmak, irtibatın önündeki tüm pürüzleri yok etmek için kullanılıyor…
Türk İşaret Lisanının genel özellikleri
Genel olarak işaret lisanına baktığımızda soyut kavramlar için kullanılan işaretler ortak ve bu bahiste en faal kullanım vücut lisanı. Nasıl ki her ülkenin konuştuğu lisan farklı ise, işaret lisanı de farklı. Birebir coğrafyada bulunan lakin farklı lisanları konuşan toplumların ise, ister istemez birbirinden etkilendiği ve birçok ortak işaret lisanı ortaya çıktığı gözlemleniyor. Türk İşaret Lisanına baktığımızda ise, sözel lisan ile işaret lisanının gramer yapısı birbirinden farklı.
Örneğin, Türkçede “geliyorum, gidiyorum, seviyorum” gibi aksiyon bildiren tabirler, işaret lisanında “Ben gelmek, ben gitmek, ben sevmek” gibi iki farklı yapıya bölünerek kullanılıyor. Bunun yanında sıfat ve filler olumsuz yapılmak istendiğinde “değil” ifadesi kullanılıyor. “Gitmek değil, gelmek değil, hoş değil, kolay değil” gibi…
Yani genel tabir ise, Türk İşaret Lisanı, soru eki bulundurmayan bir gramer yapısı kullanıyor. Cümledeki soru tabiri için de, jest ve mimikleri kullanmak kâfi. Şöyle ki, dünyada işaret lisanı irtibatında en çok jest ve mimik Türk İşaret Lisanında kullanılıyor…
Şimdi de işaret lisanının tahsili ve kazanımı ile ilgili kitap tekliflerine göz atalım…
İŞARET LİSANI TERCÜMANI
Bu kitaba başlarken üç gayeyle yola çıktık. Birinci hedefimiz işaret lisanında gündelik lisanın dışına çıkabilmek, ileri düzey için İşaret Lisanı eğitmenlerine ve tercümanlarına kaynak oluşturabilmektir.
İkinci emelimiz, banka, noter, adliye, eğitim, spor, sıhhat, meslek kollarında mesleksel tabirlerin işaret lisanında gösterimini verip meslek elemanlarına dayanak olabilmektir.
Üçüncü maksadımız ise; kitapta yer verdiğimiz metinlerle İşitme Engellilerin kültürü, fizyonomi ve dudak okuma üzerine olan bilgilerini okuyucularımıza sunup çeviri metinleriyle tercümanlık birikimlerine katkı sağlamaktır…
İşaret Lisanı Tercümanı
Arzugül Taşoluk, Seve Hasret Aksoy
İlgi Kültür Sanat Yay.
S.: 128
Kitabı satın almak için tıklayınız:
İŞARET LİSANI REHBERİ
Çocukların ve yetişkinlerin yaşadığı irtibat zahmetleri, duygusal sıkıntıları da beraberinde getirerek toplumsal izolasyona ve düşük özgüvene neden olabilmektedir. İşitme kaybının tüm bu olumsuz ruhsal, emosyonel, toplumsal ve bilişsel tesirleri çocuğun ve bireyin hayat kalitesini de etkileyecektir. Bu çalışma, işitme engelli çocukların ve yetişkinlerin hayat kalitesini yükselmesi içi mahzuru olan ve mahzuru olmayıp bu zorlukların farkına varan sağlıklı bireylerin işaret lisanı öğrenmesinin birinci basamağı olup işitme engellilerin bedensel uygunluk, duygusal güzellik, öz hürmet, aile, arkadaş ve okuldaki günlük ömür kalitesinin arttırılmasını hedefleyen bir çalışmadır. Yararlı olması ümidiyle.
İşaret Lisanı Rehberi
Emine Çiçek
Arel Kitap
S.: 392
Kitabı satın almak için tıklayınız:
KONUŞAN ELLER
İletişim, bireyler ortasındaki his ve fikir alışverişidir. Bireylerin irtibat kurmalarını sağlayan en temel bağlantı aracı konuşmadır. İşitme ve konuşma mahzuru yaşayan bireylerin birçok bu bağlantı aracını kullanamamaktadırlar. Ülkemizde Birleşmiş Milletler’in raporuna nazaran 2,5 milyon, Türkiye İşitme Engelliler Federasyonu’nun bilgilerine nazaran 3 milyona yakın İşitme Engelli birey bulunmaktadır. İşitme ve Konuşma Engelli bireylerin büyük çoğunluğu bağlantıda işaret lisanını kullanmaktadırlar. Bu lisan kendi ortalarında ve yakın etraflarında kullandıkları bağlantı yollarından biridir. Fakat ülkemizde işaret lisanı bölgesel farklıklılar gösterebilmektedir. Bu farklılıkları azaltarak bireyler ortasındaki bağlantısı geliştirmek ve işaret lisanında ülke genelinde bir bütünlük sağlamak hedefiyle 1995 yılında Ulusal Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve İstişare Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından “Yetişkinler İçin İşaret Lisanı Kılavuzu” yayınlanmıştır. Bu kılavuz temel alınarak hazırlanan Konuşan Eller Temel İşaret Lisanı kitabı üstte belirtilen maksatların yanı sıra İşitme Engelli çocuğu olan ailelerin, İşitme Engelliler’in hizmet aldığı kurum ve kuruluşlardaki işçilerin ve işitme engelli bireylerle irtibat halinde olan, işaret lisanı öğrenmek isteyen herkesin işaret lisanını daha kolay öğrenip onlarla bağlantı kurmalarına yardımcı olmak için hazırlanmıştır…
Konuşan Eller – Temel İşaret Lisanı
Murat Atila
İlgi Kültür Sanat Yay.
S.: 200
Kitabı satın almak için tıklayınız:
*
Damla Karakuş
Instagram:
