Reşat Nuri Güntekin hakkında bir şeyler araştırırken Anadolu Notları’nda bir duraksadım. Güntekin, Maarif Müfettişi sıfatıyla neredeyse bütün Anadolu’yu gezmiş ve bu sırada Lisan Heyeti ile ortak çalışmışlar.
Bu süreçte Anadolu’yu öylesine içselleştirmiş ki, sonraki tüm romanları bu seyahatlerden izler taşımış. Anadolu’nun kokusunu adeta burnumuza dolduran, her kitabında gerçekliğiyle dikkat çeken Güntekin, tüm seyahatlerini 1936’da kitaplaştırmış ve işte Anadolu Notları bu türlü doğmuş.
İşte Güntekin’in Anadolu Notları’ndan bir küçük kesim alıntılıyorum size…
(Reşat Nuri Güntekin)
OTORAY SEYAHATİ NİĞDE – KAYSERİ
Niğde’ye yaklaşıyorduk.
Yanımda oturan bir Niğdeli kentin eteğini saran ağaç kümeleri ortasında pek yeterli seçemediğim bir noktayı işaret etti; “Faruk Nafiz’in hanı” dedi.
Büyük şairin han sahibi olduğu günleri de inşallah görürüz. Ama yol arkadaşımın bana gösterdiği bina yalnızca Faruk Nafiz’in unutulmaz “Han Duvarları” şiirinde tasvir ettiği han idi.
Kıyafetinden anlaşıldığına nazaran Niğdeli arkadaş bir esnaf veyahut emekçi idi. Bu türlü olmakla birlikte Han Duvarları’nı ve Faruk Nafiz’i biliyordu. Daha garibi trende birinci gördüğü bir yabancının bu şiiri, şiirde tasvir edilen hanı ve Faruk Nafiz’i tanımamasını kabul etmiyor, ateş ve su nev’inden herkesçe malûm şeylerden bahseder üzere iki söz ile bana amacını anlattığına inanıyordu.
Hoş şiirin kudreti! Yeterli yazılmış bir manzum kıssa koskoca bir hanı, koynundaki tapu senedine karşın asıl sahibinin elinden alıyor, Faruk Nafiz’e mal ediyordu.
Mamafih ardımızda ayakta duran ve bizi dinleyen uzun uzunluklu bir sakallının “Yok yahu… O han falanındır” diye öteki mal sahibinin hakkını da ışıktan kurtardığını itirafa mecburum.
Niğde ile Kayseri ortasındaki yolu, Faruk Nafiz’in istiklâl muharebesi yıllarında kona göçe üç günde aştığı o uzun arayı, ben bugün otoray denen yeni icat bir âlet içinde, âdeta uçarak geçiyorum.
Akşamın beş buçuğunda daha, Niğde istasyonunda kahve içiyordum. Sokak fenerleri yanarken Kayseri’de olacağım.
Bisikletin birinci icadı vakitlerinde ona verilen “Şeytan Arabası” ismini bu otoraya saklamak lazımmış! Otoray görünüşte yirmi otuz kişilik büyücek bir otobüs. Ancak ikisi ortasında âdeta nalınlı adam ile patenli adam farkı var. Otobüsün mütemadiyen taşla, toprakla boğuşmasına karşılık Otoray, cilâlı çelik raylar üstünde yağ üzere kayıyor.
Ulukışla ile Kayseri ortasında günde iki sefer yapan bu otomobillerin, birinci ve ikinci sınıf yolcuları için, sürücünün ardında dört maroken koltuğu, camekânlı bir kapı ile buradan ayrılan geri tarafında da demokratlara mahsus, yirmi otuz kişilik kanepesi var.
Kimi şakacı yolcular lüks kısma Lortlar kamarası, ötekine Avam kamarası ismini takmışlar.
Bu Otoray, yolları âdeta çocuk oyuncağına çevirmiş. Meselâ Kayserililer bizim Ada vapurları biletinden daha ucuz bir para ile günübirliğine Bor bahçelerinde eğlenmeye gidiyorlar.
Sürücü, daha doğrusu makinistin bana anlattığına nazaran Adana ve Kayseri ‘de oturan iki akraba, meselâ bir ana kız pazar sabahları bulundukları yerden hareket ediyor, öğleyin Ulukışla’da birleşiyorlar; akşama hakikat tekrar konutlarına dönüyorlarmış.
Bu seyahat, artık seyahatten usandığım bir vakte rastlamış olmakla birlikte beni atlıkarıncaya binmiş bir bayram çocuğu üzere eğlendiriyordu. Otoray, son derece munis bir dekor ortasından akıp giderken kâh makinistin omuz başından önümüzdeki yola, kâh geriye geçerek akşam ışıkları ile sararıp kızaran ovalara bakıyordum.
Yeni bir icat yalnız görünümleri ve hayatı değiştirmekle kalmıyor; hislerimize, dünyayı görüş usulümüze da etki ediyor.
Seyahatte akşam, beşerinin gayri ihtiyarî garipsediği, kendini karanlık kanılara bıraktığı saattir. Halkın akşam garipliği terki bile anlattığı bu histe kendimizi uçsuz bucaksız aralıklar ortasında kaybolmuş hissetmemizin, geride bıraktığımız uzağı bir daha görmek kuşkusunun, öndeki uzağa yetişememek endişesinin elbette bir hissesi vardır. Uzaklıklara hâkim olmak emniyeti işte bu kuşku ve dehşet mefhumunu kaldırıyor, beşere bu geniş ovalarda kendi mahallesinde, konutunun bahçesinde dolaşmak hissini veriyor.
Faruk Nafiz :
“Dönmeyen yolculara ağlayan yaslı yollar” diye anlattığı bu yolu, vaktiyle bir yaylının şiltesine uzanarak, “kendini tekerleğin sesine kaptırarak” geçmiş olmasaydı da benim bindiğim otoray içinde tayyarede üzere geçseydi bu acı gurbet şiirini bilmem yazabilir miydi?
Anadolu Notları
Reşat Nuri Güntekin
İnkılap Yay.
S.: 287
Kitabı satın almak için tıklayınız: idefix
