Türkiye’nin birinci savaş romancısı Halide Edip Adıvar, 1882’de İstanbul’da doğdu. Üsküdar Amerikan Kız Koleji’nde okudu. 1908’de yazmaya başladığı bayan hakları hakkındaki yazılarından ötürü kimi kesitlerin düşmanlığını kazandı.
31 Mart Ayaklanması sırasında Mısır’a kaçmak zorunda kaldı. 1909’dan sonra öğretmenlik, müfettişlik yaptı. Balkan Savaşı yıllarında hastanelerde çalıştı. Halide Edip Adıvar, 59 yıl evvel hayatını kaybetti. Halide Edip Adıvar, romanalrında geniş topumsal analizlere yer verdi.
Kült yapıtlarındaki tahliller onun ne kadar usta bir gözlemci olduğunu gösteriyor. Öte yandan Türkiye’nin savaş ronancısı unvanına sahip olan Adıvar, Cumhuriyet devri edebiyatının değerli bayan muharrirlerinin başında geliyor.
Halide Edip Adıvar’ın romanlarındaki insan görünümleri köy ve kent ortasındaki bileşimlerdir.
1919’da Sultanahmet Meydanı’nda, İzmir’in işgalini protesto mitinginde tarihî bir konuşma yaptı. 1920’de Anadolu’ya geçerek Kurtuluş Savaşı’na katıldı. Onbaşı ve üstçavuş rütbeleri aldı.
Savaşı izleyen yıllarda Cumhuriyet Halk Fırkası’yla fikir ayrılıklarına düştü. Bunun sonucunda 1917’de evlendiği ikinci eşi Adnan Adıvar’la birlikte Türkiye’den ayrıldı.
İlerleyen yıllarda konferanslar vermek üzere ABD’ye gitti, Mahatma Gandhi tarafından Hindistan’a çağrıldı. 1939’da İstanbul’a dönen Halide Edib, 1940’ta İstanbul Üniversitesi’nde İngiliz Filolojisi Kürsüsü lideri oldu, 1950’de Demokrat Parti listesinden bağımsız milletvekili seçildi.1954’te istifa ederek konutuna çekildi. 1964’te öldü.
Halide Edip Adıvar’ın birinci devir romanları istek ve meczupluk matrisinin içinde konumlanır. Bunun yanında kimi kendine Cumhuriyetçi denilen bölümler Halide Edip Adıvar’ın edebiyatına dudak bükenlerden.
Fakat, Adıvar’ın romanlarında devrin Türk toplum yaşayışının çok farklı boyutlarını okuyoruz. Bilhassa Kurtuluş Savaşı devrinde yaptığı ateşli konuşmalarla halkı derinden etkiledi ve Mustafa Kemal Atataürk’ün yanında oldu daima.
Sayfa: 253
Atatürk’le aykırı düştü
Daha sonraki süreçlerde Atatürk’le her ne kadar ortası açılsa da Türk edebiyatına verdiği katkılarla daima hoş biçimde anıldı. Halide Edip Adıvar, birebir vakitte Anadolu Ajansı’nın (AA) kurucuları ortasında da yer alıyor. Bir nevi gazetecilik de yapan Adıvar, daima toplumu gözlemledi ve bunu romanlarında işledi.
Aklın, dileğin kıyısında olan bayanlar, o sonu aşsalar da aşmasalar da tehdit olarak algılanır ve toplumun eril sembolik düzlemini her an istikrarsızlaştırdıkları için bu dünyada onlara yer yoktur.
“Hüznün lezzetini hissederek ağladı…”
Bu satırlar Mevut Karar romanından…
“Sanatının, ilminin vezaifini her şeyden kutsal bilen Kasım! Artık aşk ve merhametin karşısında, hiçbir insanın aşkı için özel bir aleti olamayacağına iman ettiği büyük sanatını Sara’yı kazanmak için bir vasıta yapıvermişti. Hem de nasıl bir şey için yemin etmişti! İlmi, kitapları, hocaları, laboratuvarları, o kadar fedakârlıkla elde ettiği sanatı, semadan muazzam simalarla başı üzerine eğilmiş, onu telin ediyorlar üzere geldi. O da Sara’nın elleri üstünde, ömründe birinci kez olarak ağlamanın benzersiz hüzün ve lezzetini hissederek ağladı, ağladı.”
Savaş romancısı
1919’da Sultanahmet Meydanı’nda, İzmir’in işgalini protesto mitinginde tarihî bir konuşma yaptı. 1920’de Anadolu’ya geçerek Kurtuluş Savaşı’na katıldı. Onbaşı ve üstçavuş rütbeleri aldı.
Savaşı izleyen yıllarda Cumhuriyet Halk Fırkası’yla fikir ayrılıklarına düştü. Bunun sonucunda 1917’de evlendiği ikinci eşi Adnan Adıvar’la birlikte Türkiye’den ayrıldı.
Milletvekili oldu
İlerleyen yıllarda konferanslar vermek üzere ABD’ye gitti, Mahatma Gandi tarafından Hindistan’a çağrıldı.
1939’da İstanbul’a dönen Halide Edib, 1940’ta İstanbul Üniversitesi’nde İngiliz Filolojisi Kürsüsü lideri oldu.
Ergül Tosun
Kitap sayfası için bağlantı:
