Türkçenin Can Babası olarak anıldı birçok yerde. O bazen bu isimden rahatsız olsa da güzeline da gitmiyor değildi. Can Baba ismiyle “Türkçenin en lirik şairi olduğu ve dayanılmaz aşk şiiri yazdığı biraz unutuldu.” Hasan Ali Yücel’in oğluydu Can Baba, birinci şiirini de babası bastırmıştı. Babasının Milletvekili olmasını sevmedi hiçbir vakit. O boş protokole karşıydı daima. Fakat gün gelecek o eleştirdiği boş saydığı Milletvekilliği ceketini kendi giyecekti. Siyasetle ortası oldu mümkün yeterli olmadı. Daima eleştirdi, tenkit şiirleri de yazdı. Hatta yazıları yüzünden 15 yıl karar giydi. Neyse ki af çıktı da hepsini yatmadı. Can Babamız birazda küfürbazdı hanı, lafı gediğine küfürle oturturdu birden fazla vakit. Bunu eleştirenlere de “ E canım ne yapayım küfürsüz öbür nasıl anlatılır bu olay der” İnsanın yüzüne hafif bir tebessüm bırakmasına sebep olurdu. Bir de “Bu ülkede bir küfür etme özgürlüğümüz var” deyip bu özgürlüğü elden bırakmamak gerektiğine inanırdı. Hayatını şiire boyayan Can Yücel’in bugün doğum günü.
İyi ki doğdun Can Baba…
Özgür Yici’nin, Türk şiirinin kıymetli isimlerinden Can Yücel ile ölmeden evvel yaptığı son röportaja şöyle bir göz atalım, analım onu. Yücel, bu röportajı, Datça’da, eşiyle yaşadığı köy konutunda vermişti. İşte son röportajdan kıymetli satır başları…
ŞİİR HAYATTAN ÇIKAR
Datça’ya kaçışın sebebi nedir?
Evvel Marmaris’e gelmiş, buraya da uğramış ve beğenmiştim. Sonra Marmaris’ten de ayrıldık ve İstanbul’a yerleştik. Birinci olarak aşağı üst 10 sene evvel geldim. Biraz param vardı ve buralar o vakitler ucuzdu. Parayı denkleştirdik ve bir mesken aldık. Tamir ettirdik. İstanbul da sıktı esasen. Havası bozuldu, tadı bozuk.
…
İnsanlar “şu işe girdim, şöyle yaptım” diye otobiyografilerini yazıyorlar. Meğer siz bir otobiyografi yazmadınız. “Ben bunu hissettim, şu formda duyumsadım” dediğiniz şeylere beden verdiniz. Şiirleriniz için ruhunuzun otobiyografik fasikülleri diyebilir miyiz?
Her yazı modülünün o denli olduğunu kimse söyleyemez. Yaşadığım şeyleri yazdığım hakikat. Fakat direkt doğruya, kesinlikle onları yazmak diye bir şey yok. Farklı bahislerde da, o an için hissettiğin, inandığın öteki bir durum hakkında da yazabilirsin. Ancak genel olarak şiirlerimin yaşadıklarımdan çıktığı yadsınamaz. Şiir hayattan çıkar. Lakin günübirliğine çıkan bir olay vardır, bir durum vardır. Sizi tesirler. O vakit o denli hisseder o denli yazarsınız. Şiirin temelini doğal ki yaşadıklarımız oluşturur.
…
Ettiğiniz bir lâf için hiç pişman oldunuz mu?
Ben genel olarak pişmanlık duymam. Hatta buna bir de lâf taktım; “Ben pişmaniye yemem” diyorum. Lakin tekrar de biz muharrir çizer grubu aşağı üst hukuku bilmek zorundayız. Başımızın belaya girmemesi için gerekli bu. “Bu lâfın ucu nereye çıkar” diye düşünmek zorundayız. Sözlerimizin nereye gideceğini düzgün hesaplamamız, kanunları âlâ bilmemiz gerekir. E, esasen çok yıldır öğrendik bu boku. Ancak tekrar bütün önlemleri almana karşın lisan açık verebiliyor. Hatta bir davamda hakimin birine dedim ki “Hakim beyefendi, ben kendimi yarı yarıya sizin üzere hukukçu zannediyordum. Bu kelamdan de beni şubeye çekeceğiniz hiç aklıma gelmiyordu. Lakin siz benden daha düzgün bir hukukçuymuşsunuz. Buldunuz ya bunda bir kabahat ögesi.” Şayet canın cürüm bulmak istiyorsa arayınca bulursun. Arayınca diyorum lakin.
Peki söylemediğinizden pişman olduğunuz, şu lâfı şurada yapıştırmalıydım dediğiniz durumlar gerçekleşti mi?
O işi yıllardır öğrendim. Yerini buldum mu lâfı yapıştırıyorum. O bahiste bir eksikliğim yok. Lakin aslında onun dışında dilimin ucuna gelip de söylemediklerim var. Hatta artık bu tükürük bezleri ağzımı kuruttuğundan ötürü uygunca ıstırap çekiyorum. Karşıma yüzüne tükürülmesi gereken herifler çıktığı vakit tüküremiyorum. Bu türlü eksikliklerim var.
İSTANBULLU İNCE İNCE KÜFÜRLÜ KONUŞUR
Sizin ve şiirinizin asıl besin kaynağı neydi? Sol mu sizi besledi, bir marangozun çalışması, bir balıkçı teknesi?
Genel olarak yalnızca babam değil bütün mesken “harbi” konuşurdu. Esasen İstanbul lehçesini nedense pek kibar bir lehçe diye tanırlar. Halbuki değil. İstanbullu ince ince küfürlü konuşur. En kibarları saraylılardır. Onlar bile icabında küfür eder. Biz meskende rahat konuşurduk, babamın arkadaşları gelirdi onlar da o denli konuşurdu. Benim dostlarım, şairler de, ressamlar da o denli. Hepsi küfür eder, düşündüklerini harbi harbi söyler. E, onlarla konuşa konuşa ben de kaptım bir şeyler natürel. Türkiye’de insanlara tanınan özgürlüklerden kala kala bir küfür etme özgürlüğü kaldı. Onu da elden kaptırdın mı geriye bir şey kalmaz. Onun için sıkı durmak lâzım. “Küfür etme özgürlüğüne sahip çıkmak lâzım.” Ele vermemek lâzım.
Babalar soyadlarının devamını görmek için erkek torun isterler. Siz babanız eski ulusal eğitim bakanı Hasan Ali Yücel’e bir torunun ömrüyle kısıtlı kalmayan bir soyadı devamı talihi verdiniz. Şiirleriniz bir erkek torun mu?
Bu çizgide ne yapmışsak mutluyum. Babamı severdim, sayardım. Onun için ne yaptıysam paha yani. Daha sonraki aile fertlerimiz de yeterli çıktı. Ressamı çıktı, balıkçısı çıktı, hekimi çıktı. Torunlarsa bela. Tahminen bütün büyükbabalara, büyükanalara konuşulduğu üzere ortalarında “Bizim Ali Beyefendi var, Mecnun Ali Beyefendi. Şunu demiş, bunu demiş” usulü konuşuyorlardır. Geçen gün bir tanesi, “Cumhuriyetin 75’inci yılı oldu. Bu harika cumhuriyeti ne vakit bitireceksiniz” demiş, gülmekten öldüm.
Peki kendinizi muvaffakiyetle anlattığına inandığınız bir şiiri tamamlayınca ne hissediyorsunuz?
Mutlu oluyoruz alışılmış. Bir şey başarmanın gururu ve sevinci ekleniyor. Bir de üslûplu bir şiirim olduğu için “Şu şiirim şu lisana mi kaçmış, falanca şairden biraz etkilenilmiş üzere algılanır mı” diye ben de kendi kendimi oturup eleştiriyorum. Bir şiiri yazdıktan sonra da bir sürü gayret harcıyoruz. Eğlenceli lakin. Şiir eğlenceli, keyifli bir şey.
Çocukken en büyük düşünüz neydi?
Çocuklar “şu meslekten yahut bu meslekten olacağım” diye düşünür, hayaller kurar. Ancak bu bende olmadı. Yalnız ailem öğüt verdi, babam öğüt verdi. Babamın üretkenliğini ben de hissetmiş olabilirim. Kendimi bu türlü geliştirmiş, tahminen bundan etkilenmiş olabilirim. Eski Yunanca ve Lâtince okudum. Sonuçta siyaset molitika falan üçkağıda dönmüş. Artık ondan da olmadığıma mutluyum. Şayet bir partiye falan girseydim, kimbilir kaç sefer kovulmuştum. Her seferinde tekrar kovarlardı.
HER VAKİT HATIRLAMALI ÖLÜMÜ
Son şiirlerinizden “Requiem”de, yarım yaşandığına bin pişman olunan, yarım kalan bir hayattan bahsediliyor. Vefatın ihmal edildiğinden dem vuruluyor. Bu yarımlığın sebebi ne?
Yarım kalan şu ki; insan yaşarken hayatın kurallarından biri olan mevti unutuyor. Mesela Fazıl Hüsnü’nün bir şiiri vardır: “Kimse getirmiyor aklına ölümü” diye. Bence vefata de temas etmeli. İnsan yaşarken her vakit hatırlamalı mevti. Bu bir şuur sorunu. Tıpkı vakitte insanın hayatına aslen keyif katıcı bir şey. “Ölmek için yaşıyoruz” demek daha keyifli. Zira mevti unutmaman, yaşama, yaşadığın ana daha fazla sahip çıkışını getiriyor peşi sıra. Bundan dolayı, vefatla bir arada yaşamanın verimli bir hayat biçimi olduğuna inanıyor ve o denli yaşamamanın yarım yaşamak olduğunu sav ediyorum. İnsan vefatla bitişik yaşarsa, bu mevt korkusu daha fazla yaşama sahip çıkmaya yol açar. Daha “tam” yaşamayı sağlar. Düşünmemeyi eksiklik hissediyorum. Sonunda hiç vefat yokmuş üzere yaşıyor insan.
…
Son devir şiirleriniz, edebiyatın yanısıra bir hekimin yaptığı bir deneyin basamaklarını teybe okuyor üzere. Daha değişik daha karamsar bir lisan kullanılıyor.
Hastalıkla direkt doğruya münasebeti var. Hastalık öbür bir şey. “Hastalığın sonucu mevt olsa bile, seyri apayrı bir şey.” Acısı, ateşi var, sana bakanların haklı olarak sana verdikleri duygusal acı var, iğneler var, ameliyatlar var. Var da var. Hastanede bir sürü hastayla bir arada yaşıyorsun. Çok da uzun sürerse hastalık bir hayat üslubuna dönüşüyor. Başıma gelen neyse onu daha düzgün anlamak için gayret gösteriyorum: “Urartulu bir ur.” Her şey bahis oluyor da hastalık niçin mevzu olmasın!
Hastalığı irdelemek…
Hastalığın girdisini, çıktısını, siyahlığını, aydınlığını irdelemek gerekir. Mesela 16’ncı yüzyıl Fransız müellifi Montaigne’nin “Denemeler” ismindeki yapıtını okursanız… Oh-hooo. Kitabın yarısı hastalık ve vefat hakkında. Adam sevinçli bir herif aslında, fakat safra kesesinde taş varmış. Ameliyatlar da o yüzyılda kolay değil. Hekimler da söylüyor zati, bu taş ağrıları, safra kesesi ağrıları “çok bok” ağrılar. Hudutlara dokunuyor, sistemi bozuyor. O periyotlarda ağrı kesici ilaçlar da gelişmemiş. Adam ağrı içinde “o kaplıca senin, bu kaplıca benim” dolaşıyor. O, hastalıkla yaşamayı öğrenmiş. Fakat bu da demektir ki; şayet canım yanıyorsa aşağı üst yaşıyorum.
Peki eşiniz Güler hanım? Yıllar evvel “Güler beni bırakıp gittiğinde, bütün ışıkları yakıyorum, yarım değil bir kalıp peynir alıyor, 35’lik değil, yetmişlik rakı sipariş ediyorum. Gören düğün var sanır.” diye bir şiir yazmıştınız. Nedir bu hafif çaplı üçkağıtçılık?
Güler uygun. O devirler ben fazla baş çekiyordum, o da kızıp gidiyordu. Adet haline getirmişti. Yıllık müsaade üzere bir hale dönmüştü onun gidişleri.
PARA KORKUSU DAİMA OLDU
Halen duyduğunuz bir korku var mı?
Para tasası daima oldu. Babamdan aslında hiç bir şey kalmadı. Ben şiirlerimle yönetim ettim daima. Artık vaziyetim biraz daha uygun. Kitaplarım satıyor, konut kirası vermiyoruz. Yani karnımızı doyurmak açısından bir külfetimiz yok. Şu günlerde paraca kahır çekmiyorum.
…
Mahkemeler ikinci adresiniz gibi…
Biz daima damgalı adam olduk. Ben hayatım boyunca muhalif yaşadım. Devlet ve herkes beni negatif diye belledi. Onun için “kan grubum rh negatif.” Onun için düzenle birbirimize kan alıp veremiyoruz. Neyse ki çocuklar rahat büyüdü. Hasta masta olmadılar. Bu ana – baba için olağanda büyük sıkıntıdır lakin biz kolay atlattık. Ağır mahpuslar yedim, iki sene askerlik yaptım. Mahkemeler yordu beni. İşsiz kaldık. İşsiz kalmanın da kendine nazaran kaygısı var. Hiç tanımayacağın adamları tanıyor, yapmayacağın işleri yapıyorsun. Sonuçta tekrar de kendi içimde, ruhumla barışık ve keyifli yaşadım.
*
Sonay Karaman
Instagram:
