Bruce Lee kimdir
Sırrını koruyan trajik vefatı, kendine has dövüş teknikleri ve kişiliği ile dikkat çeken Bruce Lee’nin hayat hikâyesidir…
“Su üzere biçimsiz ol!” demi Bruce Lee! Dövüş sanatına olan düşkünlüğü ve ideolojisinden bakınca, su üzere yaşadığı için çok başarılı olmuş demek ki dedim yazarken. Çok şey okudum onunla ilgili şu birkaç günde. 1940-1973 yılları ortasında yaşanmış kısacık bir hayat. Bazen “Ne kadar gençti!” deyip üzülüyoruz ya hani, ben onun yerine dolu dolu yaşadığı için sevinmeyi tercih ediyorum bugün. Evet, eminim yaşasa daha pek çok şey başarır, pek çok işe imza atardı. Olsun, başardıklarına odaklanarak anmak daha kalpten geliyor artık bana…
O vakit sudan yola çıkarak öğütlediği şu kelamının tamamını da okuyalım:
“Zihnini boşalt. Su üzere formsuz, biçimsiz ol. Suyu bir bardağa doldurursan, su bardak olur. Onu çay demliğine doldur; o vakit su, çay demliği olur. Bak, su akar, yayılır, damlar ya da parçalanır. Su üzere ol dostum!”
Bir de şu cümleler çok hoşuma gitti:
“… Garanti, kaçmak değil cürettir. Sen kaçmaya sığınırsan, düşmanın en az iki kat hamasetle kovalamaya sığınır. Hayatını gerine alma, önüne koy… İstediği yere konamayan bir kuş, havada esirdir.”
Çocukluğu
Bruce, 27 Kasım 1940’ta, San Francisco’da, Grace Lee ve Lee Hoi-Chuen çiftinin çocukları olarak dünyaya geldiğinde ailesi, ona “Lee Jun-Fan” ismini verdi. Daha doğrusu ona, bu ismi veren doğumunda bulunan tabipti. Doğumu da epeyce değişikti. Bruce’un annesi de, babası da, Çin operasında oyuncuydu. Oğullarının doğumu sırasında, bir turne sebebiyle Amerika’dalardı. Bruce, turne sırasında dünyaya geldi…
Babası Lee Hoi-Chuen Çinli olsa da, annesi Grace Lee yarı Çinli yarı Kafkas, büyükbabasının anne tarafından da yarı Alman olduğu için tam olarak Çinli değildi. Gen bakımından hayli ağır bir ailede doğmuştu.
Bruce, hayli hırçın bir çocuktu. Sert karakteri, şimdi 6 yaşında küçük bir çocukken bile kendini belirli ediyordu. Ailesi, Kung Fu öğrenmesini istemişti. Bir müddet bilinçsizce ilerleyen bir öğrenme süreci başladı. Bruce, içinde biriken enerjiyi Kung Fu teknikleri üzerinden atıyordu. 1954’te, gençliğe adımını attığı vakitlerde – ki bu birebir vakitte sokak kavgalarına da karışmak olmuştu –, ünlü Kung Fu Ustası Yip Man’in öğrencisi olmuş, Wing Chun sistemini çalışmaya karar vermişti. Bu teknikte en kıymetli adım surattı ve ilerleyen vakitlerde sürat, Bruce’un öbür ismi olacaktı…
(1960 – Seattle’da bir oto park)
Sokağın delikanlısı ve dans sevgisi
Wing Chun sistemine boksu da ekleyip yoluna devam etti. Sık sık karıştığı sokak kavgalarında da giderek güçlenir oldu. Zati bu dövüş işinin inceliklerini öğrenmek istemesinin içten içe en kıymetli sebeplerinden biri de, sokak kavgalarında küçük düşme korkusunu aşmaktı. Bruce, adım adım ilerledi. Evvel bu endişeyi aştı, sonra da kendini. 19 yaşına geldiğinde sokağının korkulan delikanlısı olmuştu…
(Hong Kong’da 1958 – “Cha Cha” şampiyonası)
Bir öbür keşfi ise, dans oldu. Dans etmenin çok eğlenceli bir şey olduğunu keşfettiğinde 14 yaşındaydı. Dansla dövüş ortasında ince bir istikrar kuracaktı. En çok Cha Cha’yı seviyordu. Üstelik yetenekliydi de. 1958’de, Hong Kong’da, Cha Cha Şampiyonu seçildi…
(Kung Fu Ustası Hocası Yip Man ile)
Eğitim hayatı
Ailesi, Bruce’u 1959’da, sokağının korkulan delikanlısı olması konusundan sonra, Amerika’ya, arkadaşlarının yanına gönderdi. Hakikaten de artık ismi makûs bir formda şöhret olmak üzereydi. Seattle’de, bir restoranda garsonluk yapıyor, hem de çatı katında yaşıyordu. Daha sonra Washington Üniversitesi İdeoloji Bölümü’ne kaydoldu. Okurken, çalışmaya da devam etti…
(Vuruş tekniklerini çalıştığı bir kağıt)
Kendi okulunu açtı ve dövüş tekniği buldu
Okul devam ederken bir yandan da Kung Fu dersleri vermeye başlamıştı. Kung Fu’nun bugüne dek Çinlilerden diğerine öğretilmesi yasaktı ve Bruce, bu bahiste birinci oldu. Çin Kültürü’nün zenginliğini Amerikalılara anlatmak için çıktığı yolda başarılıydı. Bu maksatla kendi ismini verdiği, 1963’e kadar faaliyet gösterecek “Jun Fan Kung Fu” okulunu açtı. Akabinde ikinci okulunu da Oakland’da açtı. Böylelikle hedefine ulaşmış, dövüş sanatının ne kadar derin bir ideolojiye sahip olduğunu, Amerikalılara ispatlamıştı…
Bruce, kendine has bir dövüş tekniği de bulmuştu. Ustası Yiop Man’dan öğrendiği Wing Chun tekniğine vakitle İngiliz Boksundan kimi teknikler ekleyerek, temel prensibi kolay ve süratli hareketlerle rakibini ekarte etmeye dayanan, “Jeet Kune Do” (Durduran Yumruk Yolu) ismini verdiği karma metodunu oluşturmuştu. Genel olarak bakıldığında bu dövüş tekniğine ulaşmasında, Kung Fu, Wing Chun yanında, Boks, Tayland Boksu, Kick Boks, Karate, Judo, Aikido, Tekvando, Juyutsu, Eskrim, Güreş üzere pek çok dövüş tekniği ve spor alanında eğitim almış olması da etkiliydi…
Escrima Ustası Dan Inosanto, Bruce Lee’nin sinemalarında de bilhassa kullandığı, kendine has tarzı olan Jeet Kune Do’nun bir şovdan çok fazlası olduğunu, fantezisi olmayan, beden hareketlerinin işlebine uygun bir spor olduğunu söylüyordu. Inosanto’ya nazaran Bruce, tastamam bir sportmendi ve kendi dövüş tekniği de gerçek bir dövüşte de hayli tesirli bir sistemdi. Doğal bunun yanında mutlaka düzgün bir oyuncuydu. Bruce, dövüş sanatı ile sinemayı muntazam bir halde kaynaştırmıştı. Bu yüzdendir ki, sinemaları dünyada sinema klasikleri arasındaydı…
(Büyük İşveren sineması makyajı yapılırken)
Oyunculuk mesleği
Bruce, 1963’te, Amerikalı Linda Emery ile hayatını birleştirdi. 1964’te ise, Ed Parkers, dövüş mesleğinde birinci milletlerarası çıkışını yaptı. Akabinde “Green Hornet” isimli dizide oynayarak, oyunculuk mesleğini başlattı. Bu diziden çok umutluydu, mesleği için enfes bir basamak olduğunu düşünüyordu; lakin maalesef bir dönem sonra yayından kaldırıldı. Bruce, mesleği için oyunculuğun değerli olduğunu anlamıştı; vazgeçmedi.
Bir sonraki adımda, James Garner’in de rol aldığı “Marlowe” adlı sinemada, birkaç kısımda görüneceği küçük bir rol kaptı. Aksilik bu ya, sakatlanmıştı. Yeniden de vazgeçmemişti. Bu küçük rol, mesleğinde ona bir yarar sağlamasa da, devam etmekte kararlıydı. Bir gün her şeyin hayal ettiği üzere olacağına emindi. Oynadığı birinci uzun metraj sinema ise, Çinli Prodüktör Raymond Chow’un kurduğu Golden Harvest Sinema Şirketi ile çekilen “Big Boss” (Büyük Patron) idi. Ve bu attığı birinci uzun metraj adım, beklediği adım oldu. Hong Kong ve Güney Doğu Asya Bölgesinde o güne dek kırılan bütün gişe rekorlarını geride bırakmış, ismini yaldızlı harflerle duyurmuştu. Bundan her açılacak her kapının anahtarıydı…
Anahtarın açtığı birinci kapı, “Fist of Fury” (Öfkenin Yumruğu) oldu. Asya milliyetçiliğinin işlendiği bu sinemayla, Bruce daha özgüvenli hareket eder olmuştu. Kendine mahsus tarzı ile tüm beğenileri üzerine çekiyordu. O denli ki, Hong Kong sinema sanayisinde macera sinemalarının aksiyon sahneleri de, Bruce’un, Hollywood’dan edindiği deneyim ile oluşturduğu koreografilerini örnek alıyordu.
Bruce de, örnek alınmayı hak ediyordu doğrusu. Çekilen sinema daha da hoş olsun diye, dövüş sahnelerinin koreografisi üzerine gecesini gündüzüne katarak çalışıyordu. Her cins hareket ve materyal ile görselliği artırmayı hedefliyordu. Bıçaklar, küçük Çin oklarına varana dek tüm silahları kullanıyor, hareketli sahneler için bilhassa uzun çekim planlar istiyor ve yüksek tekmeler kullanarak artistik figürlerle adeta bir gösteri sunuyordu. Çok çalışmasının karşılığını da alıyordu alışılmış. Giderek mesleğinde o denli sağlam bir yer ediniyordu ki, periyodun muhteşem starı Wang Yu bile, Bruce’un altında rollerde oynamaya razı gelir olmuştu. Kung Fu sineması kesiminde, kazandırdığı yeniliklerle güneş üzere parlıyordu…
Jackie Chan, bir sinemasında göründü
Bruce, Jackie Chan’i “Ejder Kalesi” sinemasında figüran olarak oynatıp, beyaz perde ile tanıştırmıştı. Jackie Chan, pek çok sinemada figüranlık ya da dublörlük yapsa da, yolu Bruce’un yolundan geçmiş, bu bahtı tatmıştı. İki özel ismin bu kesişimi, kuşkusuz hayatın istikrarının de tanımıydı…
Bruce Lee, dövüş sanatını bırakmalı
Bruce, dördüncü sineması “Ölüm Oyunu”nu çekiyordu ki, Amerikalı üretimciler, ona başrol oynayacağı bir sinema teklif etti. Bu teklifi değerlendirmeye karar veren Bruce, sinemasını yarıda bırakarak Çin-Amerikan ortak üretimi “Enter the Dragon” (Ejder Kalesi) sinemasında oynadı.
İşte bu yıllarda Bruce, sırtında önemli bir formda rahatsızlandı. Hekimlerine nazaran, dövüşü katiyetle bırakması ve hatta iyileşene dek yataktan çıkmaması gerekiyordu. Kuşkusuz hayatındaki hiçbir devir bu kadar güç olamazdı. Dövüş, onun ömür biçimiydi ve artık tabipleri onu bırakmasını istiyordu. Kelam dinledi evet, 6 ay boyunca yatağında sırt üstü yattı…
Fiziksel olarak hareket etmiyordu; lakin tekrar de beynini çalıştırmaktan alıkoyamıyordu doğal. Bu süreçte “Jeet Kune Do Tao” ismini verdiği kitabını yazmaya başladı. Çok şey düşünüyordu muhtemelen… Yine dövüşeceği, kamera karşısına geçeceği günleri iple çekiyordu. Halbuki kitabını bitirecek kadar dahi vakti kalmamıştı…
Bruce Lee öldü
Bruce’un mevti, bir bilinmezlik oldu ve bu bilinmezlik üzerine anlatılan pek çok tez vardı. Vefatı şöyle gerçekleşmişti…
Bruce, yarıda bıraktığı Betty Ting’in de başrolde oynayacağı “Game of Death” (Ölüm Oyunu) sinemasını bitirmek için sinemanın imalcisi Raymond Chow ile görüşmek için Betty’nin dairesine gitmişti. Raymond, öğlenden sonra, akşama tekrar konuşmak üzere yanlarından ayrıldı. Bruce, şiddeti dinmeyen bir baş ağrısından şikâyet ediyordu. Bunun üzerine Betty, Bruce’a, kendisinin de her vakit kullandığı bir aspirin karışımı “Equogesic” verdi. Daha sonra Bruce yatak odasına gitti ve derin bir uykuya daldı…
Onlardan ses çıkmayınca, akşam neden gelmediklerini öğrenmek için Raymond aradı. Betty, ona Bruce’un uyuyakaldığını söyledi. Bunun üzerine Raymond geldi. Ne yaptıysa Bruce uyanmak bilmedi. Panikle hekim çağırdılar. Pek çok başarısız denemeden sonra da ambulans geldi. Bruce, hastaneye götürüldüğünde çoktan ölmüştü. Tarih 20 Temmuz 1973 idi…
Kalp ve teneffüsüne müdahale edildi. Tüm eforlara karşın de kurtarılamamıştı. Bundan sonra Bruce’un vefatı, bir tartışma haline geldi. Vefatının beynindeki tümörden kaynaklı olabileceği söyleniyordu. Doğuştan mıydı bu hasar, yoksa sonradan mı olmuştu bir yanıtı yoktu; fakat şu bir gerçek ki, Bruce, başının içinde her an patlamak üzere olan hasar görmüş bir damarla çok da uzun bir vakte sahip değildi. Çok değil, 2 ay evvel de bir beyin travması geçirmişti…
Sebebi her ne ise, artık bir kıymeti yoktu. En azından Bruce için…
Ölümünün ardından
Onun genç yaşta hayata veda edişiyle tüm Hong Kong yasa boğuldu. Binlerce insan, onun son seyahatinde yalnız bırakmamak için sokaklara dökülmüştü. Kalabalığın acısını, polisin kurduğu barikatlar bile azaltamadı…
Hepsinden evvel öylesine gençti ki, böylesine de sevilince kabul etmek daha da güç oluyordu işte. Muhtemelen herkes, “Daha yapacak çok işi var” diye düşünüyordu; her uğurlananın akabinde düşündüğü gibi… Bruce’un hakikaten de daha yapacak çok şeyi, yarım kalmış çok işi vardı. Hayatında yalnızca dört öğrencisine, “Taky Kimura, James Yimm Le, Dan Inosanto ve Ted Wong”a, “Jeet Kune Do” Hocası olma lisansı vermişti. Neyse ki yarım kalan kitabını, akabinde karısı tamamladı…
(Brandon Lee)
Ailesine has bir öbür trajedi ise, oğlu Brandon’un mevti oldu. Bu ailede erken vefat genetik olmalıydı. Brandon da, 31 Mart 1993’te, Amerika’nın Kuzey Carolina eyaletinde devam eden “The Crow” sinemasının çekimleri sırasında, üstelik kameralar önünde, karnından vurularak öldü. 3 Nisan’da, Seattle’deki Lake View mezarlığına, babasının yanına gömüldü…
Yapmak istediği pek çok şeyi yarım bırakan, yeniden de kısacık ömrüne pek çok şey sığdırmış bir Bruce Lee geçti bu dünyadan…
İyi ki…
Damla Karakuş
Not: Biyografisini okumak istediğiniz bireyleri lütfen bizimle paylaşın.
Instagram:
